Məlum olduğu kimi, “Arbitraj haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu 2023-cü il 26 dekabr tarixində qəbul edilib və Azərbaycan Prezidenti tərəfindən 2024-cü il 25 yanvar tarixində imzalandıqdan sonra qüvvəyə minib.
BMT-nin Beynəlxalq Ticarət Hüququ üzrə Komissiyası (UNCITRAL) Qanunun arbitraj sahəsində sınaqdan keçib, işlək və mütərəqqi beynəlxalq təcrübəni əks etdirən Beynəlxalq Kommersiya Arbitrajı haqqında model qanuna uyğun olduğunu təsdiq edib.
Beynəlxalq Kommersiya Arbitrajı haqqında model qanun beynəlxalq arbitraj sahəsində vahid standartların müəyyən edilməsi və qanunların harmonizasiyasında aparıcı rola malik olan və qlobal səviyyədə tanınan aktdır. Arbitrajı mübahisələrin həll edilməsi vasitəsi kimi təşviq edən UNCITRAL Beynəlxalq Kommersiya Arbitrajı haqqında model qanunun əsasında müvafiq qanunlar qəbul edilmiş ölkələrin siyahısını dərc edir. UNCITRAL-ın veb-səhifəsində yerləşdirilən məlumata əsasən, hazırda dünyanın 91 ölkəsinin arbitraja dair qanunvericilik aktları Beynəlxalq Kommersiya Arbitrajı haqqında model qanuna əsaslanır.
UNCITRAL-ın “Arbitraj haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun müfəssəl və uzunmüddətli təhlilindən sonra Azərbaycan Respublikası və adıçəkilən Qanun da bu siyahıda yer alıb.
Qeyd edək ki, arbitraj tərəflər arasında mübahisələrin həll edilməsinin alternativ bir yoludur. “Arbitraj haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu tərəflərə imkan verir ki, onların kommersiya mübahisələrinə dövlət məhkəmələri deyil, arbitr qismində çıxış edən üçüncü şəxslər baxsınlar. Arbitraj tərəflərin razılığına əsaslanan bir icraatdır və mübahisə tərəfləri arbitrləri öz iradələri əsasında seçirlər. Digər sözlə, tərəflər arasında mübahisəyə onların şəxsən seçdikləri, müstəqil, qərəzsiz və zəruri bilik və bacarıqlara malik arbitrlər baxır və onların qəbul etdiyi qərarlar həmin tərəflər üçün məcburi hüquqi qüvvəyə malik olur. Yeni “Arbitraj haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu da məhz arbitraj vasitəsilə həll edilən mübahisələrə dair qərarların dövlət tərəfindən tanınması və icrası üçün zəruri mexanizm müəyyən edir.
